Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων: Μέλισσες (Μέρος 2ο)

Η επιλογή κατοικίας από τις μέλισσες έχει μελετηθεί καλά και προσφέρει ένα γοητευτικό παράδειγμα ικανότητας ενός ασπόνδυλου να νικήσει τις δυσκολίες που περιβάλλουν την επιλογή μιας θέσης για να ζήσουν. Οι εργάτριες κατά την άνοιξη ετοιμάζουν μερικές μεγάλες κυψελίδες κάθε μία από τις οποίες δέχεται ένα αβγό από την κάτοικο βασίλισσα. Οι προνύμφες κατά την εκκόλαψη τρέφονται με ειδική τροφή και αναπτύσσονται σε γόνιμες βασίλισσες μάλλον παρά σε στείρες εργάτριες. Πριν την εμφάνιση των θυγατέρων, η παλιά βασίλισσα εγκαταλείπει τη φωλιά με το μισό περίπου πληθυσμό της κυψέλης. Ο άλλος μισός πληθυσμός μένει και θα εργαστεί για τη νικήτρια των μαχών μεταξύ των νέων βασιλισσών. Οι μέλισσες που αναχωρούν πετούν σε μια μάζα σε ένα σημείο κοντά στην παλιά τους κατοικία και σχηματίζουν ένα συμπαγές τσαμπί, συχνά στο κλαδί ενός δένδρου όπου αυτές θα μείνουν για λίγο χρόνο πριν αποφασίσουν για την περιοχή της νέας τους εγκατάστασης.

Μέλισσες ανιχνεύτριες πετούν για να επιθεωρήσουν πολυάριθμα χάσματα και ρωγμές στους τοίχους και όταν βρουν μια πιθανή θέση κυψέλης αυτές επιστρέφουν και εκτελούν ένα χορό στην κάθετη επιφάνεια της κηρήθρας που μεταδίδει πληροφορίες για την απόσταση, κατεύθυνση και ποιότητα της πιθανής κατοικίας. Η πληροφορία είναι τέτοια που επιτρέπει έναν παρατηρητή ο οποίος γνωρίζει τον κώδικα επικοινωνίας να βρει το σημείο που θα διαλέξει τελικά ένα σμήνος μελισσών πριν κινηθούν αυτές εκεί.


Ο τρόπος με τον οποίο οι μέλισσες διαλέγουν ανάμεσα σε εναλλακτικές θέσεις είναι πρωταρχικού ενδιαφέροντος για μας. Μία εργάτρια μέλισσα ανιχνεύτρια δίνει σήμα για την ανακάλυψη μιας τοποθεσίας ποιότητας χορεύοντας περισσότερο χρόνο και πιο σθεναρά παρά για μια λιγότερο ελκυστική θέση. Αυτό επιτρέπει πολλά άτομα να συναντούν τη χορεύτρια και να ερεθίζονται από τις δραστηριότητές της. Εργάτριες που είναι ερεθισμένες από άλλης μέλισσας το χορό πετούν στην επιδειχθείσα περιοχή και την επιθεωρούν. Αυτή μπορεί να έχει ιδιότητες που προκαλούν τις νεοσύλλεκτες να χορεύουν σθεναρά όταν επιστρέφουν στο σμάρι Το γεγονός αυτό θα προσελκύσει ακόμα περισσότερες ανιχνεύτριες. Η απόφαση να κινηθούν είναι βασισμένη στον ανταγωνισμό ανάμεσα στις διάφορες αναφορές. Σχεδόν πάντοτε μία θέση είναι επαρκώς ανώτερη απ’όλες τις άλλες έτσι που οι ανιχνεύτριες που είχαν ανακοινώσει προηγούμενα άλλες δυνητικές κατοικίες παύουν να επιδεικνύουν και η συντριπτική πλειοψηφία χορεύει για τη μία θέση. Άπαξ και έχουν φτάσει κοντά στην καθολική συμφωνία, το σμάρι πετάει στο σημείο αυτό για να αρχίσει το στήσιμο της κυψέλης. Αυτή η στρατηγική έχει κόστος. Οι μέλισσες είναι για μερικές μέρες εκτεθειμένες στα στοιχεία της φύσης ενώ παίρνεται η απόφαση και αυτός ο χρόνος είναι χαμένος όσον αφορά στο χτίσιμο των κυψελίδων και τη συλλογή τροφής. Αλλά το κόστος αυτής της πορείας προφανώς υπερκάμπτεται από τα πλεονεκτήματα της, το κύριο απ’ τα οποία είναι ότι το σμήνος είναι εφοδιασμένο με πληροφορίες για ένα μεγάλο αριθμό τοποθεσιών και ακόμα μπορεί να πάρει την απόφαση να διαλέξει την καλύτερη διαθέσιμη.

Οι μέλισσες είναι ευαίσθητες σε ένα εκπληκτικό αριθμό παραγόντων, ίσως το μοναδικό πιο σπουδαίο χαρακτηριστικό κυψέλης για τις μέλισσες που ζουν σε περιοχές με κρύους χειμώνες είναι οι προστατευτικές ιδιότητες. Οι μέλισσες ανιχνεύτριες σταθμίζουν κάπως το μέγεθος του σμαριού τους και θα απορρίψουν τοποθεσίες που είναι είτε πολύ μεγάλες ή πολύ μικρές για να βολέψουν άνετα την αποικία τους. Τοποθεσίες που είναι πολύ μεγάλες θα είναι γεμάτες ρεύματα και γι’ αυτό επικίνδυνα κρύες κατά τη διάρκεια του χειμώνα.


Κάθε είδος, υποείδος ή και ποικιλία ακόμα μελισσών μπορεί να έχει διαφορετικά κριτήρια για την επιλογή κατοικίας λόγω των διαφορετικών συνθηκών που επικρατούν στις περιοχές όπου ζουν. Για παράδειγμα, οι προσαρμογές για το κρύο που αναφέρθηκαν πριν εμφανίζοντα από μια ποικιλία μελισσών της Βαυαρίας, ενώ δεν τις εμφανίζει μία άλλη ποικιλία στην Ιταλία, όπου οι χειμώνες είναι σαφώς θερμότεροι.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι διαφορετικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την αναπαραγωγική επιτυχία των διαφόρων ειδών. Ζώα που διαλέγουν μία τοποθεσία στην οποία θα ζήσουν και θα αναπαραχθούν είναι συχνά ευαίσθητα σε ερεθίσματα που με το ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονται με την ποιότητα της τοποθεσίας. Άτομα που κάνουν καλές επιλογές σε οποιαδήποτε βάση ανταμείβονται αναπαραγωγικά.

Βιβλιογραφία

Κυριακοπούλου-Σκλαβούνου Π., 2008, Ηθολογία ζώων: μέρος πρώτο, Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη.