Παρασκευή 28 Ιανουαρίου 2011

Απόδραση γονιδίων από ΓΤΟ

Η δημιουργία των πρώτων διαγονιδιακών οργανισμών γύρω στο 1970 έδωσε την αφορμή για να ξεκινήσει η κουβέντα γύρω από τους κινδύνους που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους, μία κουβέντα που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό θα αναφερθούμε στο πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από τη "απόδραση" γονιδίων από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ) στο περιβάλλον, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται "Γονιδιακή Ροή".

Αρχικά, ως γονιδιακή ροή αναφέρεται η εισαγωγή γονιδίων στη γενετική δεξαμενή ενός πληθυσμού από έναν ή περισσότερους άλλους πληθυσμούς. Ο κύριος τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται η ροή αυτή είναι με τη μεταφορά γύρης, ενώ έχει αναφερθεί ότι στο φαινόμενο αυτό συμβάλει και η διασπορά των σπερμάτων. Βέβαια, για να συμβεί η ροή γονιδίων μεταξύ πληθυσμών, αυτοί πρέπει να γειτνιάζουν, να επικαλύπτονται οι περίοδοι άνθισής τους και να μπορούν να διασταυρωθούν δίνοντας γόνιμους απογόνους. Πολύ σημαντική παράμετρος στη γονιδιακή ροή είναι το αναπαραγωγικό σύστημα των φυτών, καθώς σε φυτά που αναπαράγονται κυρίως με αυτογαμία είναι αναμενόμενο να εμφανίζουν χαμηλότερη γονιδιακή ροή. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η μακροπρόθεσμη διατήρηση του γονιδίου στον πληθυσμό δέκτη. Ειδικά στην περίπτωση που η ροή λαμβάνει χώρα μεταξύ πληθυσμών με διαφορετική πλοειδία είναι απαραίτητο να συμβούν διασταυρώσεις των υβριδίων με άτομα του άγριου πληθυσμού.

Ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί προσδιορίζονται αυτοί στους οποίους το γενετικό υλικό έχει υποβληθεί σε τροποποιήσεις, μέσω τεχνικών γενετικής μηχανικής. Η πιο συχνά αναφερόμενη και αυτή που απασχολεί την παρούσα αναφορά είναι η εισαγωγή κάποιου αλληλομόρφου σε ένα οργανισμό από κάποιον άλλο. Οι κύριες γενετικές τροποποιήσεις στα καλλιεργούμενα φυτά είναι αυτές που προσδίδουν ανοχή στα ζιζανιοκτόνα και εντομοκτόνο δράση στους οργανισμούς που τα φέρουν και αυτές έχουν μελετηθεί ως προς τις πιθανές επιπτώσεις τους λόγω γονιδιακής ροής.

Γενικά, η γονιδιακή ροή δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε με την ανάπτυξη των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, αλλά είναι ένα φυσικό φαινόμενο που λαμβάνει χώρα τόσο μεταξύ άγριων πληθυσμών όσο και μεταξύ καλλιεργούμενων φυτών διαφορετικών ποικιλιών, αλλά και καλλιεργούμενων φυτών και άγριων συγγενών τους ή ζιζανίων. Βέβαια, με την εισαγωγή αλληλομόρφων με τη γενετική μηχανική έχουν εκφραστεί ανησυχίες για πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον από αύξηση της αρμοστικότητας του δέκτη του γονιδίου, ή μείωση της γενετικής ποικιλότητας έως ακόμα και εξαφάνιση του άγριου πληθυσμού δέκτη, ενώ υπάρχουν και ανησυχίες για πιθανή μόλυνση των μη γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών.

Τέλος, παρόλο που η πλειονότητα των μελετών επικεντρώνεται σε εκτιμήσεις κινδύνου, για την αντιμετώπιση της γονιδιακής ροής έχουν προταθεί και κάποιες πρακτικές που στοχεύουν κυρίως στη διαχείριση της διασποράς της γύρης. Αυτές περιλαμβάνουν πρωτίστως τη δημιουργία άγονων ζωνών ή παγίδων γύρης γύρω από τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Σε κάθε περίπτωση όμως οι πρακτικές αυτές κρίνονται ανεπαρκείς, διότι δεν είναι δυνατόν με αυτά τα μέσα να ελεγχθεί η διασπορά της γύρης.

Η περίπτωση του γενετικά τροποποιημένου ρυζιου (Oryza sativa)

Ας δούμε όμως το φαινόμενο αυτό μέσα από ένα παράδειγμα. Το ρύζι είναι ένα ευρέως καλλιεργούμενο φυτό με ιδιαίτερη οικονομική σημασία ειδικά σε χώρες της ΝΑ Ασίας ενώ η κύρια γενετική τροποποίηση που παρατηρείται σε αυτό αφορά στην ανοχή σε ζιζανιοκτόνα. Το ρύζι είναι κυρίως αυτογονιμοποιούμενο φυτό και για το λόγο αυτό αναμένεται να παρουσιάζει χαμηλά ποσοστά γονιδιακής ροής. Σημαντικό είναι στη συνέχεια να αναγνωριστούν οι συμβατοί συγγενείς με τους οποίους θα μπορούσε να εμφανίσει ροή γονιδίων. Συνήθως οι συγγενείς χωρίζονται σε τρεις ομάδες σε σχέση με την κατάταξη που βασίζεται στην γονιδιακή δεξαμενή για τα καλλιεργούμενα είδη, με την πρώτη να περιλαμβάνει τους πρόγονους του καλλιεργούμενου ρυζιού, καθώς και άλλα στενά συγγενικά είδη άγριου ρυζιού αλλά και ζιζανίων, όπως το κόκκινο ρύζι (Oryza sativa f. spontanea) που φέρουν το γένωμα ΑΑ. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει λιγότερο συμβατούς συγγενείς, κυρίως πιο απομακρυσμένα είδη του γένους Oryza, ενώ στην τρίτη υπάρχουν είδη άλλων γενών που περιλαμβάνονται όμως στη φυλή Oryzaea. Τέλος, είναι απαραίτητο να καθοριστεί η επικάλυψη με αυτά τα συγγενικά είδη, που όπως φαίνεται για το ρύζι είναι πολύ μεγάλη. Παρ’ όλα αυτά η παρατηρούμενη γονιδιακή ροή τόσο μεταξύ καλλιεργούμενων φυτών, όσο και μεταξύ των άγριων ή ζιζάνιων συγγενών τους είναι μικρή, πρωτίστως διότι το είδος αυτό είναι αυτόγαμο.

Παρά τη μικρή γονιδιακή ροή, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για μετάβαση του γονιδίου που προσδίδει ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα σε ζιζάνια, όπως στο κόκκινο ρύζι (Oryza sativa f. spontanea) που ανήκει στο ίδιο είδος με το καλλιεργούμενο ρύζι (Oryza sativa). Έχουν βρεθεί απόγονοι διασταύρωσης καλλιεργούμενου ρυζιού με κόκκινο ρύζι οι οποίοι έφεραν το γονίδιο για την ανοχή στα ζιζανιοκτόνα. Παρόλο που ο ρυθμός των διασταυρώσεων αυτών είναι μικρός, θεωρείται ότι λόγω της επιλεκτικής πίεσης που υπάρχει στα αγροτικά οικοσυστήματα από τη χρήση των ζιζανιοκτόνων είναι πιθανό αυτού του είδους οι απόγονοι να ευνοηθούν οδηγώντας έτσι στη διατήρηση του γονιδίου στον πληθυσμό. Η εμφάνιση ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα ζιζανίων μπορεί να έχει πολύ μεγάλες οικονομικές συνέπειες στην καλλιέργεια ρυζιού.

Από την άλλη, θεωρείται ότι η διασταύρωση μεταξύ γενετικά τροποποιημένου ρυζιού και άγριων συγγενών του μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της γενετικής ποικιλότητας των τελευταίων, ακόμα και στην εξαφάνισή τους όταν πρόκειται για μικρού μεγέθους πληθυσμούς. Βέβαια, στο φυσικό περιβάλλον δεν υπάρχει η επιλεκτική πίεση από τη χρήση ζιζανιοκτόνων και έτσι τα υβρίδια δεν εμφανίζουν κάποια αύξηση στην αρμοστικότητά τους ώστε να υπάρχει πιθανότητα να συμβούν τα προαναφερθέντα.

Συνεπώς, φαίνεται πως ο μόνος πιθανός κίνδυνος που πρέπει να αντιμετωπισθεί διαχειριστικά είναι η διασταύρωση μεταξύ του καλλιεργούμενου ρυζιού και των ζιζανίων συγγενών του. Για να επιτευχθεί αυτό έχει προταθεί ο θερισμός με τα κατάλληλα μέσα και την κατάλληλη εποχή ώστε να μη διαφεύγουν σπέρματα από μια τέτοια διασταύρωση, αλλά και η διακοπή της καλλιέργειας για λίγο καιρό ώστε να φυτρώσουν σπέρματα που πιθανώς διέφυγαν και να αντιμετωπισθούν έπειτα με τη χρήση κάποιου άλλου ζιζανιοκτόνου. Οι μέθοδοι όμως αυτοί είναι αμφιβόλου ποιότητας, καθώς είναι πολύ δύσκολο να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Παρασκευή 21 Ιανουαρίου 2011

Νέα δεδομένα σχετικά με τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής


Η κλιματική αλλαγή εκτός του ότι αναμένεται να επηρεάσει τη ζωή όλου του κόσμου σε πολλά επίπεδα ήδη έχει σίγουρα επηρεάσει τις συζητήσεις μας. Από την κουβέντα στον καφέ όπου κάποιος θα πει "Το τρελάναμε το κλίμα, Δεκέμβρη μήνα με το κοντομάνικο κυκλοφορούμε ακόμα" και κάποιος άλλος θα του απαντήσει "Μη λες βλακείες, εγώ δεν πιστεύω ότι ο καιρός τα έχει παίξει επειδή φταίει ο άνθρωπος" μέχρι διαμάχες επιστημόνων για το κατά πόσο παρατηρείται όντως αλλαγή στο κλίμα ή για το αν για την αλλαγή αυτή ευθύνονται οι δραστηριότητες του ανθρώπου. Πολύ κουβέντα λοιπόν και πολύ σιγουριά από όλες τις αντικρουόμενες απόψεις.

Σε περίπτωση όμως που το κλίμα όντως αλλάζει και η θερμοκρασία αυξάνεται παγκοσμίως ένα είναι δεδομένο και δύσκολα χωράει κουβέντα (η μάλλον ήταν δεδομένο και δύσκολα χωρούσε κουβέντα...). Αυτό είναι ότι το ζώα και τα φυτά του πλανήτη θα προσπαθήσουν να μετακινηθούν προς νέες περιοχές όπου εμφανίζουν πλέον παρόμοιες κλιματικές συνθήκες με τις περιοχές όπου διαβιούσαν πριν. Οι περιοχές αυτές όπως είναι λογικό είναι τα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη αλλά και τα μεγαλύτερα υψόμετρα. Έτσι, προκύπτει θέμα εξαφάνισης πολλών ειδών που είτε δεν έχουν μεγάλες ικανότητες διασποράς είτε δεν μπορούν να πάνε σε πιο ψυχρά κλίματα, όπως για παράδειγμα είδη που διαβιούν στην βόρεια περιοχή της Μεσογείου.

Μια νέα μελέτη όμως που δημοσιεύεται στο περιοδικό Science υποδεικνύει ότι φυτά αντί να διασπείρονται σε μεγαλύτερα υψόμετρα καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται μετακομίζουν στα χαμηλότερα. Αυτό συμβαίνει γιατί μαζί με την αύξηση της θερμοκρασίας αυξήθηκαν και οι κατακρημνίσεις. Έτσι, οι υγρότερες συνθήκες που επικρατούν πλέον επιτρέπουν στα φυτά να αναπτύσσονται σε θερμότερες περιοχές, όπου πριν αδυνατούσαν. Το γεγονός αυτό θέτει νέα δεδομένα σε όσους διαχειρίζονται και αποφασίζουν για τη χρήση των γαιών, αλλά και σε όσους ασχολούνται με ανάπτυξη μοντέλων πρόβλεψης γύρω από την κλιματική αλλαγή.

Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2011

Απώλεια δικαιωμάτων και ανάπτυξη

Μετά από καιρό επιστροφή στις αναρτήσεις! Το διάλειμμα μάλλον ήταν απαραίτητο, γιαυτό εξάλλου και εμφανίστηκε ξαφνικά και απροειδοποίητα. Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθώ με ένα θέμα που αν και έπαψε να είναι μόδα εδώ και λίγο καιρό θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό, όχι μόνο από περιβαλλοντικής σκοπιάς, αλλά σίγουρα και από ηθικής.

Ο προβληματισμός που θα καταθέσω αφορά στον παραγκωνισμό των θεμάτων διαχείρισης και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος στα νέα οικονομικά δεδομένα που επικρατούν στη χώρα μας τον τελευταίο περίπου χρόνο. Το περιβάλλον ενός ανθρώπου περικλείει έννοιες όπως το οικογενειακό, το εργασιακό, το κοινωνικό, το οικονομικό, το τεχνητό αλλά και το φυσικό περιβάλλον. Όλα αυτά εμπεριέχουν κάποιες αξίες για τον άνθρωπο αλλά και παρέχουν υπηρεσίες, που στην περίπτωση του φυσικού περιβάλλοντος πολλές φορές είτε είναι άγνωστες είτε λησμονούνται.


Από την άλλη έχουμε τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας ειδικά τον τελευταίο καιρό όπου κάποιοι εκτός Ελλάδας"διαχειριστές" κανονίζουν πλέον τις τύχες μας. Αυτό λοιπόν που προτείνουν για να ανακάμψουμε από το τέλμα είναι η ανάπτυξη (πόσες φορές μπορεί να ακούμε αυτήν την λέξη τελευταία, λες και μιλάμε για κάτι που δεν είναι αυτονόητο...), κάτι που όπως φαίνεται στην χώρα μας επιχειρείται να επιτευχθεί στην πράξη κυρίως με κατασκευή μονάδων που σχετίζονται με την ενέργεια (ΑΠΕ, πετρέλαιο και φυσικό αέριο) είτε με εγκαταστάσεις τουριστικές (η βαριά βιομηχανία μας).

Όλα αυτά όμως πρέπει να γίνουν γρήγορα γιατί αλλιώς χανόμαστε! Και φυσικά στην Ελλάδα γρήγορα σημαίνει βιαστικά, άρα και επιπόλαια. Έτσι φτάσαμε να μαθαίνουμε για το φαστ τρακ και άλλες παρόμοιες διαδικασίες. Αυτό αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ελάττωση των αξιώσεων που έχουμε σαν κοινωνία, εργασιακές, οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές. Στην τελευταία περίπτωση είναι πιθανό να έχουμε υποεκτίμηση των επιπτώσεων που μπορεί να έχει ένα έργο, όπως λ.χ. η μονάδα για το φυσικό αέριο στον Αστακό, στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής με όλες τις συνέπειες που αυτό μπορεί να έχει.

Ο προβληματισμός μου λοιπόν είναι ο εξής: με δεδομένο ότι είναι απαραίτητο να υπάρξουν τέτοιες κινήσεις ανάπτυξης με κατασκευές που μπορεί να υποβαθμίσουν το περιβάλλον μας (με την ευρύτερη έννοια) και με δεδομένο ότι η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε δεν μας επιτρέπει να είμαστε εμείς οι ισχυροί παίχτες στο παιχνίδι της ανάπτυξης πόσα και ποια από τα δικαιώματά μας πρέπει να κάνουμε στην άκρη; Αυτό που με περισσότερη ευκολία νομίζω ότι θα απαντούσε η πλειονότητα των συμπατριωτών μας είναι να αφήσουμε σε δεύτερη μοίρα τα δικαιώματα που σχετίζονται με τις αξίες και τις υπηρεσίες του φυσικού περιβάλλοντος. Σωστό ή λάθος; Ας το κρίνει ο καθένας μόνος του, και εγώ ο ίδιος δεν μπορώ να πάρω ξεκάθαρα θέση. Σίγουρα διαφωνώ, αλλά από την άλλη είναι κάτι που μπορώ πολύ εύκολα να καταλάβω.

Το σημαντικότερο όπως και να χει είναι ο κόσμος να μπορέσει να έχει ενημέρωση και εν συνεχεία λόγο στις αποφάσεις, όπως αυτές που τον αφορούν. Μέσα από αυτήν την διαδικασία, και αφήνοντας απέξω την προπαγάνδα θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε δημιουργικές και καινοτόμες λύσεις.

LinkWithin

Related Posts with Thumbnails