Τρίτη 23 Σεπτεμβρίου 2008

Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου

Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου- Μια σύγχρονη "Κιβωτός"
για την προστασία του ελληνικού Φυτογενετικού Υλικού

Η συνεχιζόμενη και συστηματική εξαφάνιση των τοπικών ποικιλιών φυτών, θα οδηγήσει σύντομα στο σημείο να θεωρείται πολυτέλεια το δίλημμα κατά πόσο θέλουμε να καταναλώνουμε μεταλλαγμένα ή όχι. Όταν εξαφανιστούν οι τοπικές ποικιλίες καλλιεργήσιμων φυτών, μαζί τους θα εξαφανιστούν ανεπιστρεπτί και οι επιλογές μας, καθώς θα είμαστε διατροφικά εξαρτημένοι.


Δεδομένου ότι υπάρχει ανετοιμότητα, όσον αφορά το πρόβλημα το οποίο απροκάλυπτα εντείνεται, πρέπει η κοινωνία να αφυπνιστεί και να λάβει τα μέτρα της απέναντι σε μία κατάσταση επικίνδυνα οργανωμένη και δρομολογημένη, για τον έλεγχο των διατροφικών πηγών του κόσμου.

Σημασία των Παραδοσιακών Τοπικών Ποικιλιών

Οι κοινωνίες των νησιών, επιβίωσαν επί χιλιετίες καλλιεργώντας τις μοναδικές νησιωτικές ποικιλίες οπωροκηπευτικών φυτών. Οι ποικιλίες αυτές χρειάστηκαν αιώνες για να προσαρμοστούν γενετικά στις ιδιαίτερες συνθήκες των διαφορετικών νησιών, όπως για παράδειγμα η έλλειψη νερού, οι έντονοι άνεμοι, το φτωχό σε θρεπτικά συστατικά χώμα, τα τοπικά φυτοπαθογόνα.

Η γεωγραφική απομόνωση των νησιών, οδήγησε στην ανάπτυξη μεγάλου αριθμού διαφορετικών τοπικών ποικιλιών, οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του κάθε νησιού. Έτσι μπορούν να αναπτύσσονται έχοντας καλή απόδοση, περιορισμένες ανάγκες σε νερό και θρεπτικά συστατικά, ενώ μπορούν να αμύνονται στους φυσικούς τους εχθρούς. Δηλαδή μπορούν να καλλιεργούνται χωρίς να χρειάζονται χημικά λιπάσματα ή φυτοφάρμακα.

Ενώ χρειάζονται αιώνες για να εξελιχθούν οι τοπικές ποικιλίες φυτών, σε λίγες μόνο δεκαετίες βλέπουμε ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι τοπικές ποικιλίες εξαφανίζονται με ιδιαίτερα ανυσυχητικούς ρυθμούς. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα, σε λίγες μόνο δεκαετίες, από τις 200 ποικιλίες σταριού που καλλιεργούνταν, έχουν μείνει μόνο 20, δηλαδή μειώθηκαν κατά 92%. Επίσης, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 2-3 % των ποικιλιών λαχανικών που υπήρχαν πριν 50 χρόνια στην Ελλάδα έχει διασωθεί υπό καλλιέργεια μέχρι τις μέρες μας.

Πανελλαδική Τράπεζα Φυτογενετικού Υλικού "Κιβωτός"

Προσπαθώντας να προσεγγίσει αυτό το δύσκολο πρόβλημα, το Αρχιπέλαγος δημιούργησε την άνοιξη του 2005 την Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου, η οποία εδρεύει στην ερευνητική βάση στις Ράχες Ικαρίας και έχει ως στόχο τη συγκέντρωση και μακροχρόνια φύλαξη σπόρων, καθώς και τον πολλαπλασιασμό και τη διάδοση της καλλιέργειας των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών από τα νησιά του Αιγαίου. Παράλληλα συγκεντρώνονται και σπόροι από ενδημικά, προστατευόμενα και άλλα είδη χλωρίδας των νησιών. Η ανάγκη δημιουργίας της Τράπεζας Σπόρων ήταν επιτακτική, καθώς τα τελευταία χρόνια κατά την ερευνητική μας δράση στο Αιγαίο, παρατηρούμε ότι οι τοπικές ποικιλίες εξαφανίζονται χρόνο με το χρόνο, ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα νησιά.

Η Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου μέσα σε δύο χρόνια λειτουργίας, κατάφερε να συγκεντρώσει φυτογενετικό υλικό από διάφορες περιοχές της χώρας και η Πανελλαδική Τράπεζα Φυτογενετικού Υλικού "Κιβωτός" αποτελεί πλέον την εξέλιξη της και συνεργάζεται με την Τράπεζα Σπόρων Φυτογενετικού Υλικού του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, φορείς που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τομέα και με συλλόγους αγροτών. Στον πρώτο χρόνο λειτουργίας της, η Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου συγκέντρωσε περισσότερες από 340 ποικιλίες καλλιεργήσιμων φυτών από διάφορα νησιά, και σπόρους από περισσότερα από 100 είδη νησιωτικής χλωρίδας.

Οι σπόροι φυλλάσονται υπό κατάλληλες συνθήκες για μακροχρόνια συντήρηση και καλλιεργούνται πειραματικά για μορφολογική παρατήρηση, έτσι ώστε να εξεταστεί ο τυχόν βαθμός επιμόλυνσής και να επιτευχθεί ο πολλαπλασιασμός τους με στόχο τη διανομή τους κατ’ αρχην σε επιλεγμένους αγρότες των νησιών. Οι αγρότες αυτοί, που χρησιμοποιούν τοπικές ποικιλίες για τις καλλιέργειές τους, συνεργάζονται με τους επιστήμονες του Αρχιπελάγους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι καλλιεργούν υπό ασφαλείς συνθήκες, δηλαδή συνθήκες τέτοιες που αποκλείουν κίνδυνο επιμόλυνσης από ξένες ποικιλίες, αλλά και που θα επιτρέπουν τον πολλαπλασιασμό των τοπικων ποικιλίων, με μεθόδους βιολογικής καλλιέργειας, χωρίς τη χρήση χημικών χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.

Δράση του Αρχιπελάγους

Με στόχο να συμβάλλουμε ουσιαστικά και άμεσα στην προστασία, οφείλουμε να προλάβουμε την καταστροφή του μοναδικού φυτογενετικού υλικού και προς αυτή την κατεύθυνση το Αρχιπέλαγος βρίσκεται στον τρίτο χρονο λειτουργίας της Τράπεζας Σπόρων Αιγαίου.
Με συνεχή, εκτεταμένη έρευνα και τη συγκινητική συνεργασία ευαισθητοποιημένων πολιτών από τις τοπικές κοινωνίες, έχουν συγκεντρωθεί περισσότερες από 700 σημαντικές ποικιλίες, από νησιά , νησίδες, βραχονησίδες και παράκτιες περιοχές του Αιγαίου, καθώς και περιοχές της Στερεάς Ελλάδας.

Περιλαμβάνουν τοπικές ποικιλίες δενδρωδών, κηπευτικών, σιτηρών, ψυχανθών, αμπέλου και βοτάνων. Τους τελευταίουμε μήνες συγκεντρώσαμε ποικιλίες, που θεωρούνταν εξαφανισμένες, όπως η κόκκινη «κρητικιά» πατάτα, το λευκό και κόκκινο καλαμπόκι , ο μώβ«κέχρος», το κρεμμύδι «μελάθι» κ.α.

Οι σπόροι φυλάχθηκαν υπό κατάλληλες συνθήκες για μακροχρόνια συντήρηση (σύμφωνα με διεθνή πρωτόκολλα συντήρησης) και καλλιεργήθηκαν πειραματικά για μορφολογική παρατήρηση έτσι ώστε να εξεταστεί ο τυχόν βαθμός επιμόλυνσής τους και να υλοποιηθεί σποροπαραγωγή, ώστε να εξασφαλιστούν οι απαιτούμενες ποσότητες για μακροχρόνια φύλαξη αλλά και αναδιανομή στους καλλιεργητές.

Στο πλαίσιο αυτό φιλοξενήθηκε και 20μελή ομάδα φοιτητών αγρονομίας από τα Πανεπιστήμια Αδάνων και Cukurova της Τουρκίας που πραγματοποίησαν τρίμηνη πρακτική άσκηση (Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2007) στο τομέα της Πειραματικής βιολογικής καλλιέργειας.

Οι επιστήμονες του Αρχιπελάγους σχεδίασαν την πειραματική αυτή εφαρμογή, και εκπαίδευσαν τους συμμετέχοντες φοιτητές σε συνεργασία με τους οποίους έφεραν εις πέρας την καλλιέργεια και σποροπαραγωγή των τοπικών ποικιλιών.
Για το σκοπό αυτό

- προετοίμασαν την καλλιεργούμενη έκταση,
- έσπειραν τοπικές ποικιλίες φυτών ( σπόροι της Τράπεζας Αιγαίου),
- παρατήρησαν μορφολογικά την ανάπτυξη τους, παρασκεύασαν φυτικά προστατευτικά,
- παρήγαγαν βιολογικό κομπόστ για την απαιτούμενη λίπανση και
- ολοκλήρωσαν την εκπαιδευτική εφαρμογή με επιτυχή σποροπαραγωγή, επιλέγοντας τους καταλληλότερους καρπούς της σοδειάς.

Που στοχεύει η "Κιβωτός"

Καθόλη τη διάρκεια του χρόνου οι ερευνητές του Αρχιπελάγους προσεγγίζουν απομακρυσμένες περιοχές, συνεχίζοντας τις προσπάθειες εύρεσης και συλλογής σπόρων από σπάνιες παραδοσιακές και ενδημικές ποικιλίες.

Ωστόσο για να μπορέσει η Πανελλήνια Τράπεζα Φυτογενητικού Υλικού, "Κιβωτός", να γίνει περισσότερο αποτελεσματική και να επιτευχθεί σωστή διαχείριση, καθώς και εξασφάλιση της βιωσιμότητας του Ελληνικού φυτογενετικού υλικού, είναι απαραίτητη η δημιουργία μονάδας σποροπαραγωγής, για την αναδιανομή μέρους του φυλασσόμενου φυτογενετικού υλικού, σε υπεύθυνους και ευαισθητοποιημένους καλλιεργητές έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η προώθηση της καλλιέργειας των αναντικατάστατων αυτών ποικιλιών, που στήριξαν επί αιώνες τη διατροφή των αγροτικών κοινωνιών και ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας. Γι αυτό το Αρχιπέλαγος συνεχίζει να ενημερώσει και να ευαισθητοποιεί τις κοινωνίες των νησιών, για την ανάγκη σωστής φύλαξης των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων ειδών φυτών, αλλά και για τις μεθόδους με τις οποίες μπορούν να καλλιεργούνται χωρίς κίνδυνο επιμόλυνσης και χρήση χημικών πρόσθετων.

Πως επιμολύνονται και εξαφανίζονται οι τοπικές ποικιλίες

Έως και τα μέσα του περασμένου αιώνα, οι αγρότες των νησιών και των περισσότερων περιοχών της Ελλάδας καλλιεργούσαν σχεδόν αποκλειστικά τοπικές ποικιλίες και κάθε χρόνο φύλαγαν τους σπόρους για την καλλιέργεια της επόμενης χρονιάς. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, όλο και περισσότεροι αγρότες (τόσο οι επαγγελματίες, όσο και αυτοί που καλλιεργούν για να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειας) αγοράζουν τους σπόρους για τις καλλιέργειές τους. Οι σπόροι που είναι διαθέσιμοι στο εμπόριο είναι από ξένες προς τα νησιά ποικιλίες, ενώ πολύ συχνά είναι και υβριδισμένοι. Οι υβριδισμένοι σπόροι έχουν υποστεί πολλές κατευθυνόμενες εργαστηριακές διασταυρώσεις. Ως αποτέλεσμα έχουν μεγάλη παραγωγή την πρώτη χρονιά της καλλιέργειάς τους, με την προϋπόθεση ότι θα τους παρέχονται μεγάλες ποσότητες νερού, θρεπτικών συστατικών (με χημικά ή βιολογικά λιπάσματα), ενώ επίσης θα πρέπει να προστατευθούν από τα τοπικά φυτοπαθογόνα (με χημικά ή βιολογικά φυτοφάρμακα) στα οποία είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Οι εργαστηριακές διασταυρώσεις των υβριδίων, πέραν από την υψηλή παραγωγή τους δίνουν και ένα άλλο χαρακτηριστικό: ο σπόρος αποδυναμώνεται μετά την πρώτη καλλιέργεια, και εάν καλλιεργηθεί δεύτερη φορά δίνει ελάχιστη παραγωγή, δηλαδή ο αγρότης αναγκάζεται πλέον να αγοράζει κάθε χρόνο τους απαραίτητους σπόρους ή φυντάνια (αφού δεν μπορεί πια να τα παράγει).

Ο μεγάλος όμως κίνδυνος που προκύπτει από την ανεξέλλεγκτη καλλιέργεια υβριδίων είναι ότι κατά την γονιμοποίηση τους, μέσω των εντόμων ή του αέρα, μπορούν να επιμολύνουν τοπικές ποικιλίες που βρίσκονται έως και 2 χλμ. μακριά. Έτσι οι τοπικές ποικιλίες που πολλοί αγρότες προσπαθούν ακόμα να διατηρούν και να καλλιεργούν, συχνά επιμολύντονται εν αγνοία τους.

Όταν μία τοπική ποικιλία επιμολυνθεί, ο επόμενός της σπόρος θα αποκτήσει χαρακτηριστικά του υβριδίου, και το κυριότερο θα εξασθενίσει η δυνατότητα του να σχηματίζει παραγωγικούς σπόρους. Δηλαδή μία ποικιλία που χρειάστηκε αιώνες για να εξελιχθεί, μπορεί να εξαφανιστεί ακόμα και σε μία μόνο καλλιεργητική περίοδο.Πρέπει να επισημανθεί όμως, ότι επιμόλυνση μπορεί να συμβεί μόνο ανάμεσα σε φυτά του ίδιου είδους και όταν αυτά ανθοφορούν την ίδια περίοδο.

Προτεινόμενη μικρότερη απόσταση απομόνωσης μεταξύ των σταυρογονιμοποιούμενων και αυτογονομοποιούμενων φυτών

Τι μπορούμε να κάνουμε

Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση, πρέπει να κινητοποιηθούμε τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Για παράδειγμα, οι αγρότες ενός οικισμού, χωριού, ή ακόμα κι ενός νησιού, μπορούν να πάρουν μία συλλογική απόφαση, έτσι ώστε να σταματήσουν να εισάγονται στην περιοχή τους σπόροι ή φυντάνια από υβρίδισμένες ποικιλίες. Επίσης η εισαγωγή αυτών, μπορεί να σταματήσει σε τοπικό επίπεδο με σχετική απόφαση των τοπικών γεωργικών συνεταιρισμών, εμπόρων γεωργικών προιόντων, αλλά και των γεωπόνων, οι οποίοι συχνά εμπορεύονται υβρίδια, αντί να συμβουλεύουν τους αγρότες ενάντια στη χρήση τους.

Πρέπει να επισημάνουμε, ότι ακόμα και στους σπόρους που διατίθενται στο εμπόριο με πιστοποιητικά ότι δεν είναι υβριδισμένοι, συχνά βρίσκονται ανάμεσα τους (κατά τύχη;) σπόροι υβριδίων. Επομένως η λύση για να διατηρούμε καθαρές τις ποικιλίες που καλλιεργούνται, είναι να επιστρέψουμε στην πρακτική που εδώ και πολλούς αιώνες και εώς και πριν από λίγες δεκαετίες εφαρμοζόταν από τους αγρότες: συλλογή, σωστή φύλαξη και ανταλλαγή των τοπικών ποικιλιών σπόρων. Πρέπει να κινητοποιηθούμε άμεσα, δεδομένου ότι έχουμε βρεθεί τελείως ανέτοιμοι, απέναντι σε μία κατάσταση επικίνδυνα οργανωμένη και δρομολογημένη, για τον έλεγχο των διατροφικών πηγών του κόσμου. Όπως επισημαίνει και ο κ Νίκος Σταυρόπουλος, προϊστάμενος της Τράπεζας Γενετικού Υλικού της Ελλάδας, στο ΕΘΙΑΓΕ: «Όποιος ελέγχει το γενετικό υλικό των φυτών, ελέγχει την παγκόσμια διατροφή για το μέλλον. Οι μεγάλες εταιρείες παράγουν σπόρους για όλο τον κόσμο και έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν αυτό που θέλουν».

Μπορείτε και εσείς να στηρίξετε την προσπάθεια της Τράπεζας Σπόρων Αιγαίου

Συγκεντρώνοντας σπόρους που πιστεύετε ότι προέρχονται από τοπικές ποικιλίες και αποστέλλοντας τους στην Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου προς ανάλυση και μακροπρόθεσμη φύλαξη.

• Είδη προτεραιότητας αποτελούν καλλιεργήσιμα και άγρια φυτικά είδη χρησιμοποιούμενα για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων: οπωροκηπευτικά, μελισσοκομικά, αυτοφυή αρωματικά φαρμακευτικά και ανθοκομικά φυτά
• Για τη συλλογή δειγμάτων, απαραίτητο είναι να συμπληρώνεται για κάθε ποικιλία η φόρμα συλλογής σπόρων, (όπου θα περιγράφονται όλες οι πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο σπόρο/ ποικιλία) καθώς και να φυλάσσονται οι σπόροι σε ξεκάθαρα αριθμημένες χάρτινες σακούλες. Χρήσιμο είναι να αποστέλλονται επίσης φωτογραφίες των φυτών/ καρπών από τους οποίους προέρχονται οι σπόροι (όταν αυτό είναι εφικτό).

Κατεβάστε από εδώ τη Φόρμα Συλλογής Σπόρων

• Τους σπόρους μπορείτε να τους αποστείλλετε στη διεύθυνση:Αρχιπέλαγος - Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου, Τ.Θ. 1 Ράχες 83301, Ικαρία, Για οποιαδήποτε πληροφορία χρειαστείτε, μπορείτε να επικοινωνήσετε στα τηλέφωνα 22750 41673, 6932274235, και στα email: info@archipelago.gr
• Για την κάθε ποικιλία που μας αποστέλετε, θα λάβετε μία βεβαίωση ότι φυλάσσεται στην Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου, καταχωρημένη στο όνομά σας. Εφόσον η ανάλυση δείξει ότι οι σπόροι φέρουν χαρακτηριστικά παραδοσιακής ποικιλίας, χωρίς να έχουν δεχθεί επιμόλυνση, οι σπόροι θα φυλαχθούν υπό κατάλληλες συνθήκες για μακροπρόθεσμη συντήρηση, ή/και για σποροπαραγωγή/ πολλαπλασιασμό. Οι δότες σπόρων και η οικογένειά τους, έχουν δικαίωμα να παραλάβουν σπόρους από τις ποικιλίες που έχουν προσφέρει προς φύλαξη, καθώς επίσης έχουν προτεραιότητα να λάβουν σπόρους από άλλες ποικιλίες που επιθυμούν, όταν αυτοί είναι διαθέσιμοι σε επαρκείς ποσότητες.

Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να συμμετέχετε και εσείς ουσιαστικά στην προστασία του φυτογεννητικού πλούτου του τόπου σας.

Αρχιπέλαγος

Συγχαρητήρια στο Αρχιπέλαγος, εξαιρετικά χρήσιμη η προσπάθεια, ειδικά αν λάβετε υπόψη σας και το παρακάτω άρθρο από το in.gr

http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=940449&lngDtrID=252

Μόνο μία ένσταση έχω. Στο κείμενο αναφέρεται ότι Τούρκοι φοιτητές έκανα πρακτική πάνω στο θέμα αυτό. Τρεις ελληνικές σχολές ΑΕΙ έχουν φοιτητές που θα μπορούσαν να κάνουν μία τέτοια πρακτική (βιολογικό, δασολογία, γεωπονική) και σίγουρα και κάποιες από ΑΤΕΙ (φυτικής παραγωγής), αλλά παρόλα αυτά επιλέχθηκαν φοιτητές άλλου κράτους. Αν θέλουμε δυνατό επιστημονικό ελληνικό δυναμικό πρέπει να προβάλλονται τέτοιες δράσεις στους Έλληνες φοιτητές.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

LinkWithin

Related Posts with Thumbnails