Τα λόγια των πιθήκων σκέλος 1ο

Έχω αναφερθεί και με παλαιότερα άρθρα στην ικανότητα "ομιλίας" και άλλων ειδών εκτός από του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα σε κάποιους εδαφόβιους σκίουρους αλλά και σε νυχτερίδες. Φυσικά, το ανθρώπινο είδος αποτελεί την επιτομή του νοήματος της ομιλίας,καθώς με αυτό μπορεί και εκφράζει εκτός από γεγονότα, σκέψεις και συναισθήματα κάτι που δεν έχει φανεί να ισχύει σε άλλους οργανισμούς. Όσο πιο πολύ μελετάμε τέτοιες συμπεριφορές ανακαλύπτουμε ότι κάποια είδη έχουν αρκετά ανεπτυγμένους τρόπους στο να αναφέρονται σε δεδομένα που συμβαίνουν γύρω τους. Παραθέτω το πρώτο κομμάτι από ένα άρθρο για τα καλέσματα συναγερμού ενός είδους κερκοπίθηκου, του Chlorocebus pygerythrus, από το Primatology.net.

"Τα αντιθηρευτικά καλέσματα συναγερμού είναι σημαντικά για τα κοινωνικά ζώα καθώς προειδοποιούν άλλους για θηρευτές που πλησιάζουν. Χωρίς την ύπαρξη "γλώσσας" - κάποια πρωτεύοντα είναι γνωστό ότι εκπέμπουν καλέσματα συναγερμού ειδικά για κάθε θηρευτή ώστε να ενημερώσουν τους "δικούς τους". Σε αυτά τα πρωτεύοντα συγκαταλέγονται οι λεμούριου με τη δακτυλιωτή ουρά (Lemur catta), οι λευκοπρόσωποι καπουτσίνοι (Cebus capucinus), οι πίθηκοι Diana (Cercopithecus diana), οι πίθηκοι του Campbell (Cercopithecus campbelli) καθώς και οι κερκοπίθηκοι με τους οποίους ασχολείται αυτό το άρθρο (Chlorocebus pygerythrus).

Τα καλέσματα συναγερμού είναι συνήθως υψηλής συχνότητας καθώς είναι δύσκολο μέσω αυτών ο θηρευτής να εντοπίσει ζώο που φωνάζει. Από την άλλη, καλέσματα χαμηλής συχνότητας εντοπίζονται ευκολότερα. Τα καλέσματα που εντοπίζονται δύσκολα από θηρευτές επιλέγονται κατά την διαδικασία της εξέλιξης, καθώς τα άτομα της λείας του ίδιου είδους μπορούν να λάβουν το προειδοποιητικό μήνυμα, αλλά οι θηρευτές δεν μπορούν να ανακαλύψουν τη θέση του ατόμου που φωνάζει. Αν ένα άτομο προειδοποιήσει αποτελεσματικά το κοινωνικό γκρουπ του ενώ ταυτόχρονα δεν αποκαλύπτει τη θέση του θα μειώσει σημαντικά την πιθανότητα να εντοπιστεί ο πομπός ενώ θα αυξήσει την πιθανότητα να αποφύγουν τα άτομα του είδους του να αποφύγουν και αυτά τη θήρευση.

Το άρθρο αυτό θα επικεντρωθεί σε μία μελέτη των Seyfarth et al. (1980) γύρω από τα καλέσματα συναγερμού των κερκοπίθηκων (Chlorocebus pygerythrus). Οι πίθηκοι αυτοί απαντούν στο παλαιό κόσμο και εξαπλώνονται μεταξύ της ανατολικής και της νότιας Αφρικής. Το είδος αυτό είναι ημερόβιο και δημιουργεί κοινωνικές ομάδες με στενούς δεσμούς. Περπατούν στα τέσσερα και είναι τόσο εδαφόβια αλλά και δεντρόβια. Όπως και οι περισσότεροι πίθηκοι του Παλαιού Κόσμου φέρουν ειδικές δομές στα μάγουλα (cheek pouches) που τους επιτρέπουν να αποθηκεύουν φαγητό για να το καταναλώσουν αργότερα. Εμφανίζουν φυλετικό διμορφισμό και τα αρσενικά άτομα είναι μεγαλύτερα στο μέγεθος από τα θηλυκά.

Το είδος αυτό είναι γνωστό ότι εκπέμπει διαφορετικά για κάθε θηρευτή καλέσματα συναγερμού. Τρία πολύ καλά μελετημένα καλέσματα είναι αυτά για τις λεοπαρδάλεις, για ένα είδους αετού (Polemaetus bellicosus) και για τους πύθωνες. Τα καλέσματα συναγερμού για τις λεοπαρδάλεις είναι σύντομα και τονικά που προκαλούνται από μία σειρά εισπνοών και εκπνοών. Τα καλέσματα για τους αετούς είναι χαμηλού τόνου γρυλλισμοί, ενώ για τους πύθωνες είναι υψηλοί τόνοι. Διαφορετικά καλέσματα προκαλούν διαφορετικές αντιδράσεις στα άτομα που ακούν τους ήχους. Παρ' όλα αυτά, η πρώτη αντίδραση των πιθήκων είναι να κοιτάξει προς την κατεύθυνση του πομπού. Κοιτώντας προς την κατεύθυνση του καλέσματος μπορούν να καταλάβουν για ποιο λόγο έγινε το κάλεσμα, καθώς επίσης παρατηρώντας προς τα που κοιτάει ο πομπός μπορούν να καταλάβουν την κατεύθυνση του κινδύνου. Τα διαφορετικά είδη καλέσματος μπορείτε να τα ακούσετε σε αυτό το site.

Όπως είπαμε και πριν, διαφορετικά καλέσματα επάγουν διαφορετικές συμπεριφορές. Έτσι, ένα κάλεσμα για λεοπαρδάλεις θα κάνει τους πιθήκους να τρέξουν προς τα δέντρα και να σκαρφαλώσουν σε αυτά ώστε να αποφύγουν να πέσουν σε κάποια ενέδρα τους. Επιπλέον, οι πίθηκοι αυτοί θα προτιμήσουν κλαδιά σχετικά μικρά και απομακρυσμένα από τον κορμό γιατί παρόλο που οι λεοπαρδάλεις είναι ικανές να σκαρφαλώνουν σε δέντρα, τα κλαδιά αυτά δεν μπορούν να αντέξουν το βάρος τους. Όταν σημαίνει συναγερμός για αετούς οι πίθηκοι είτε κοιτούν προς τα πάνω, είτε τρέχουν προς θάμνους, ή και τα δύο, με σκοπό να αποφύγουν ενδεχόμενη εναέρια επίθεση. Τέλος, συναγερμός για πύθωνες κάνει τους πιθήκους να σταθούν όρθιοι στα δύο πίσω πόδια και παρατηρούν το έδαφος.

Οι ενήλικοι πίθηκοι είναι πιο ικανοί στο να διακρίνουν πότε πρέπει να βγάλουν ένα κάλεσμα συναγερμού. Από την άλλη, τα βρέφη και τα νεαρά άτομα δεν είναι τόσο καλοί στη διάκριση των "εχθρών" και έτσι βγάζουν καλέσματα για λεοπαρδάλεις στα περισσότερα τετράποδα που θα συναντήσουν, για αετούς σε οποιοδήποτε πουλί συναντήσουν και για πύθωνες οτιδήποτε έχει μορφή ραβδιού. Παρ' όλα αυτά, τα ενήλικα άτομα σημαίνουν συναγερμό μόνο σε αρπακτικά πουλιά και όχι στα υπόλοιπα. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι καλούν σε συναγερμό για αετούς μόνο όταν το πουλί που αντικρίζουν μοιάζει στη σιλουέτα με το είδος που αποτελεί το θηρευτή τους. Καθώς οι πίθηκοι αυτοί μεγαλώνουν φαίνεται πως συσχετίζουν καλύτερα τα καλέσματα συναγερμού με συγκεκριμένα είδη. Γενικά πάντως, τα άτομα της ομάδας δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε καλέσματα που προέρχονται από ενήλικα παρά από ανήλικα άτομα.

Η μελέτη αυτή του Seyfarth και των συνεργατών (1980) έθεσε γερές βάσεις για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα της επικοινωνίας των ζώων. Δείχνοντας ότι οι πίθηκοι που μελετήθηκαν έχουν διαφορετικά καλέσματα συναγερμού για διαφορετικά είδη θηρευτών, μπορούμε να υποθέσουμε πως είναι ικανοί να κατηγοριοποιούν διαφορετικά είδη. Η ικανότητα να ξεχωρίζουν τα τετράποδα ζώα, τα πουλιά και οφίομορφα αντικείμενα αναπτύσσεται κατά τη βρεφική ηλικία. Καθώς οι πίθηκοι μεγαλώνουν γίνονται καλύτεροι στο να συσχετίζουν καλέσματα συναγερμού με διαφορετικά είδη θηρευτών.

Το φαινόμενο της γενίκευσης των αντικειμένων κατά τη βρεφική ηλικία είναι κοινό μεταξύ των πιθήκων αυτών και των ανθρώπων. Για παράδειγμα, καθώς ένα μωρό μαθαίνει τη λέξη "σκύλος" θα χαρακτηρίζει κάθε τετράποδο ζώο ως σκύλο. Ενώ το βρέφος μεγαλώνει τόσο αυξάνεται και η ικανότητά τους να αναγνωρίζει τη σημασιολογία των λέξεων που έχει μάθει. Η απόκτηση, όμως, των ικανοτήτων για καλέσματα συναγερμού είναι διαφορετική από τη απόκτηση της ικανότητας του λόγου στο άνθρωπο. Τα καλέσματα συναγερμού στους πιθήκους είναι ενστικτώδη και δεν είναι προϊόν μάθησης. Οι άνθρωποι, αντίθετα, πρέπει να μάθουν τη γλώσσα. Αν δεν καταφέρουν να τη μάθουν μέσα σε μια "κρίσιμη περίοδο" θα έχει γενικά ως αποτέλεσμα να μη μπορέσουν να τη μάθουν και αργότερα.

Οι περισσότεροι από εμάς ερμηνεύουμε τα καλέσματα συναγερμού των ζώων ως μία μη ελεγχόμενη ακουστική αντίδραση σε πόνο ή φόβο, όπως όταν ένας άνθρωπος ουρλιάζει εάν πιάσει το δάκτυλό του στην πόρτα. Ενώ αυτό δεν είναι εντελώς λάθος, μερικά καλέσματα ζώων μεταφέρουν κυριολεκτικά πληροφορίες από τον πομπό στον δέκτη. Οι Seyfarth et al. (1980) υπέθεσαν ότι τα καλέσματα συναγερμού των πιθήκων που μελέτησαν είναι στην πραγματικότητα σημασιολογικά σήματα ή συμβολικά σινιάλα επειδή κάθε κάλεσμα φαίνεται πως σημαίνει κάτι στους πιθήκους που ακούνε. Παρόλο που δε γνωρίζουμε εάν οι συναγερμοί αυτοί σημαίνουν όντως "λεοπάρδαλη" ή "σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο", γνωρίζουμε ότι μεταφέρουν συγκεκριμένες πληροφορίες σε άτομα του ίδιου είδους (και όχι μόνο θα έλεγα) για θηρευτές που πλησιάζουν."