Ιστορική αναδρομή της χλωρίδας και βλάστησης της Ελλάδας

Δάση υπήρχαν στη χώρα μας πριν από εκατομμύριο χρόνια, σε διάφορες γεωλογικές εποχές. Απόδειξη είναι τα εκτεταμένα λιγνιτικά κοιτάσματα (ίσως και πετρέλαιο), απολιθωμένα δάση (στη Μυτιλήνη και τον Έβρο), καρποί (κουξουνάρια κ.α.), αποτυπώματα φύλλων κλπ. Αυτά όχι μόνο υποστηρίζουν την ύπαρξη δασών αλλά δίνουν και πληροφορίες για τη βοτανική σύνθεσή τους. Έτσι, αποδεικνύεται π.χ. ότι στην Ελλάδα υπήρχε σεκβόϊα (Sequoia), ένα πανύψηλο δέντρο που εξαφανίστηκε την εποχή των παγετώνων (τουλάχιστον πριν 100.000 χρόνια πριν). Τώρα, το είδος αυτό υπάρχει μόνο στη Βόρεια Αμερική, όπου το ύψος του φτάνει 100 και περισσότερα μέτρα. Μια άλλη πηγή πληροφοριών για σχετικά νεότερες εποχές (ως πριν 5,000 χρόνια περίπου) είναι οι γυρεολογικές μελέτες. Γύρη, μαζί με καρπούς, σπόρους και κομμάτια ξύλων που βρίσκονται μέσα σε έλη δείχνουν ότι την περίοδο αυτή, τα βοτανικά είδη των δέντρων και άλλων φυτών που συγκροτούσαν τα δάση μας δεν ήταν διαφορετικά από τα σημερινά, αλλά η κατανομή τους, στον ίδιο τόπο, άλλαζε μέσα στους αιώνες από ανθρώπινες επιδράσεις (υλοτομίες, πυρκαγιές, βοσκή).

Η εικόνα για το παρελθόν ολοκληρώνεται από περισσότερο συγκεκριμένες, γραπτές πηγές (αρχαίες και νεότερες) που δίνουν πληροφορίες για την ύπαρξη δασών στην αρχαία Ελλάδα και για τη βαθμιαία καταστροφή τους.

Η ύπαρξη δασών υποστηρίζεται πρώτα-πρώτα από τη μυθολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν σε θεότητες που ζούσαν στα δάση- τον Πάνα και την Άρτεμη. Ο Παν (γιος του Ερμή) ήταν θεός των δασών και λιβαδιών και η Άρτεμη ήταν θεά των δασών και του κυνηγιού Ακόμα, στα δάση ζούσαν "νύμφες" (Δρυάδες, Αμαδρυάδες κλπ) και σάτυροι.

Ο Όμηρος περιγράφει "υληεντά" τοπία και άλση, αλλά και πυρκαγιές δασών. Ο Ηρόδοτος μνημονεύει δάση σε διαφορετικές περιοχές (Πελοπόννησο, Βοιωτία, Μακεδονία, Θράκη). Ο Αριστοτέλης αναφέρει "βαθύξυλους δρυμούς" και ο Παυσανίας δρυοδάση στις Θερμοπύλες - εκεί όπου πέρασε ο Ξέρξης. Η Αμφίπολη στο Στρυμόνα ήταν εξαγωγικό λιμάνι ξυλείας για ναυπηγική. Από εδώ γινόταν μεταφορές ξυλείας στη νότια Ελλάδα - ξυλείας που χρησιμοποιήθηκε και για τα "ξύλινα τείχη" του χρησμού του Μαντείου των Δελφών, δηλαδή ξύλινα πολεμικά πλοία που βοήθησαν να σωθεί ο ελληνικός πολιτισμός στην αποφασιστική ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπου ενωμένος ο ελληνικός στόλος νίκησε τους Πέρσες επιδρομείς. Η ανάγκη μακροχρόνιου εφοδιασμού σε ξυλεία αντιμετωπιζόταν με υπογραφή ειδικών συμφωνιών, όπως π.χ. του Αμύντα με τους Χαλκιδικείς (για 50 χρόνια) και του Περδίκα με τους Αθηναίους.

Η καταστροφή των δασών άρχισε πολύ νωρίς σε ορισμένες πολυάνθρωπες περιοχές όπως στη Αττική και την Κρήτη. Ο Πλάτων αναφέρει στον "Κριτία" ότι στα χρόνια του (4ος αιώνας π.Χ.), στην Αττική και τας "μικράς νήσους", η εμφάνιση του τοπίου θύμιζε "νοσήσαντος σώματος οστά".

Αλλά και για τα δάση της Κρήτης υπάρχουν μαρτυρίες ότι καταστράφηκαν νωρίς, όπως πάλι γράφει ο Πλάτων στους "Νόμους". Αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τα δάση της Κρήτης κατεστράφησαν κατά την περίοδο του Μινωικού πολιτισμού (3,000-1,100 π.Χ. περίπου). Μάλιστα μερικοί υποστηρίζουν ότι αίτια της παρακμής αυτού του πολιτισμού ήταν η καταστροφή των δασών- αφού δεν υπήρχε πλέον ξυλεία για τη ναυπήγηση πλοίων που ήταν απαραίτητα για το εμπόριο και για την προστασία του νησιού από διάφορες επιδρομές. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ναυπήγηση πλοίων απαιτούσε κατανάλωση μεγάλων ποσών ξυλείας, γιατί η Ελλάς είναι χώρα με εκτεταμένα παράλια και πολλά νησιά και επιπλέον γιατί, όπως είναι γνωστό, στην αρχαία εποχή οι Έλληνες είχαν ιδρύσει πολλές αποικίες στα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Τα πλοία των αρχαίων ήταν σχετικώς μικρά, αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το Μεσαίωνα, για την κατασκευή ενός ξύλινου πολεμικού πλοίου έπρεπε να υλοτομηθούν περίπου 4,000 δέντρα δρυός.

Εκτός από τα πλοία, μεγάλα ποσά ξυλείας χρειαζόταν για οικοδομικές κατασκευές, αγροτικά εργαλεία, όπλα (πολιορκητικές μηχανές, ακόντια, τείχη, κ.α.) και, βέβαια για θέρμανση και μαγειρική. Συγχρόνως, χιλιάδες γίδια εμπόδιζαν τη φυσική αναγέννηση των δασών και πυρκαγιές κατέστρεφαν μεγάλες εκτάσεις.

Μετά την πτώση της αρχαίας Ελλάδας, η χώρα μας υπέφερε από επιδρομές και κατακτήθηκε από Ρωμαίους, Σλάβους, Βενετούς και Τούρκους. Όλη αυτή την περίοδο συνεχίστηκε η κακομεταχείριση των δασών με σημαντικές καταστροφές κατά της επανάσταση του 1821 (π.χ. από τον Ιμπραήμ και τον Κιουταχή), αλλά αρκετά σώθηκαν ως τους νεώτερους χρόνους.


Πρόσθετες καταστροφές έγιναν από τους "συμμάχους" κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμον επίσης μετά τη μικρασιατική καταστροφή (εκχερσώσεις για την αποκατάσταση των προσφύγων) και κατά την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο στην τελευταία, υπολογίζεται ότι έχουν καταστραφεί τέσσερα εκατομμύρια στρέμματα δασών.

Οι προσπάθειες (παλαιότερες και νεότερες) δεν μπόρεσαν να σταματήσουν την καταστροφή. Η πρωτόγονη νοοτροπία ότι το δάσος είναι κοινό αγαθό, η άγνοια ή απερισκεψία για τις μακροχρόνιες συνέπειες, η μακρινή ιστορία του τόπου και τα πολλά δεινά του, η αναζήτηση τρόπου ζωής στις ορεινές περιοχές (με νομαδική βοσκή και εκχέρσωση) αλλά και η αχαλίνωτη κερδοσκοπία βοήθησαν ώστε να απογυμνωθούν τα περισσότερα βουνά και να καταστραφούν τα περισσότερα δάση. Δυστυχώς, η καταστροφή συνεχίζεται και σήμερα. Πριν λίγο καιρό ο υφυπουργός Γεωργίας κατάγγειλε ότι πολλές πυρκαγιές των δασών είναι "εκ προθέσεως εμπρησμοί" και ότι "οργανωμένες συμμορίες επιδιώκουν οικοπεδοποίηση δασικών εκτάσεων".

Το παραπάνω κομμάτι είναι απόσπασμα από το βιβλίο "Ελληνική χλωρίδα - Ιδιαιτερότητες - Προστασία" της Β. Καραγιαννακίδου - Ιατροπούλου