Μεταναστεύσεις φαλαινών: Το μεγαλύτερο ταξίδι στη γη

Η γκρίζα φάλαινα (Eschrichitius robustus) έχει τη μεγαλύτερη μεταναστευτική διαδρομή από κάθε άλλο θηλαστικό απόστασης 18.000 χιλιομέτρων. Στα τέλη Μαïου με αρχές Σεπτεμβρίου ξεκινούν από την βόρεια Βερίγγεια θάλασσα προς τα Αλεούτια νησιά κι από κει κατά μήκος του κόλπου της Αλάσκας ταξιδεύουν προς την Καλιφόρνια και το Μεξικό. Γενικά, πρώτα ξεκινούν το ταξίδι αυτό τα θηλυκά και φτάνουν στο κόλπο της Καλιφόρνιας στα τέλη Φεβρουαρίου όπου γεννούν όσα κυοφορούν ή ζευγαρώνουν με τα αρσενικά όσα δεν κυοφορούν. Μετά τη γέννηση των μικρών στα τέλη Μαρτίου ξεκινά η μετανάστευση προς τα βόρεια με τελευταία τα θηλυκά που έχουν μικρά.

Για ποιο λόγο όμως μεταναστεύουν τα κητώδη δεν είναι τελείως εξακριβωμένο. Έχουν διατυπωθεί πολλές υποθέσεις και θεωρίες για τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι ετήσιες μεταναστεύσεις των φαλαινών, καμία όμως δεν εξηγεί με ακρίβεια τις μετακινήσεις όλων των ειδών κητωδών. Η πρώτη υπόθεση, η υπόθεση Brodie (Brodie, 1975), είναι η πιο διάσημη από όλες και προτείνει ότι τα κητώδη εξοικονομούν ενέργεια για τη μετακίνησή τους στα τροπικά νερά όπου επικρατούν καλύτερες συνθήκες τόσο ως προς την θερμοκρασία του νερού το χειμώνα όταν η θερμοκρασία στους πόλους φτάνει στα χαμηλότερα επίπεδα, όσο και ως προς την αφθονία της λείας των φαλαινών που το χειμώνα επίσης μειώνεται στα νερά των πόλων.

Η δεύτερη θεωρία αφορά στην εξελικτική ιστορία των λόγων της μετανάστευσης και αναφέρεται με τον όρο evolutionary “tradition”(Evans, 1985). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή οι μεταναστεύσεις των φαλαινών είναι υποτυπώδες κατάλοιπο της παλαιάς εποχής όταν οι ήπειροι ήταν κοντά η μία στην άλλη. Κάτι τέτοιο όμως αξιώνει ότι δεν πρέπει να υπήρχε κάποια ισχυρή εξελικτική πίεση που να ευνόησε την αναπαραγωγή των θαλάσσιων αυτών θηλαστικών στα τροπικά νερά, πράγμα που δεν ισχύει καθώς υπάρχουν πολλά παραδείγματα ειδών φαλαινών που δεν μεταναστεύον κάθε χρόνο όπως η καμπουροφάλαινα.

Επόμενη είναι η υπόθεση της αναζήτησης τροφής (Payne, 1995)σύμφωνα με την οποία οι φάλαινες μειώνουν την περίοδο χωρίς να τραφούν με το να μετακινούνται το χειμώνα στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη όπου το πλαγκτόν αφθονεί προτού φτάσουν στις περιοχές αναπαραγωγής. Κι αυτή όμως η θεωρία τείνει να απορριφθεί καθώς υπάρχουν παρατηρήσεις φαλαινών που περνούν το χειμώνα στους πόλους.

Η τελευταία θεωρία ονομάζεται θεωρία της επιβίωσης των νεογέννητων και είναι αποδεκτή περισσότερο από όλες τις παραπάνω (Corkeron, Connor, 1999). Η συγκεκριμένη υπόθεση προτείνει ότι το μητρικό ένστικτο και το ένστικτο επιβίωσης του είδους οδηγεί στην μετανάστευση. Αυτό όμως σημαίνει πως η θεωρία αφορά μόνο στα θηλυκά του είδους και λιγότερα στα αρσενικά. Οι θηλυκές φάλαινες έχουν το κίνητρο για μετανάστευση, τα αρσενικά όμως ακολουθούν για να αυξήσουν τις πιθανότητες του ζευγαρώματος. Όπως έχει αποδειχτεί (Eberhardt and Norris 1964, Pacheco 1998) τα νεογνά είναι σε άμεσο κίνδυνο τις πρώτες μέρες της γέννησής τους ιδίως αν βρίσκονται ακόμη κοντά στο τόπο γέννησής τους. Αυτό όμως δεν εξηγεί το λόγο που οι φάλαινες δεν γεννούν στα ψηλά γεωγραφικά πλάτη. Οι λόγοι που εξηγούν την παραπάνω παρατήρηση συνοψίζονται στις ακόλουθες φράσεις: 1) «θερμοκανονικότητα» (thermoregulation) των νεογνών, 2) ύπαρξη ήρεμων νερών στον ισημερινό, και 3) αποφυγή της θήρευσης από όρκες. Αρχικά, η ανάπτυξη των νεογνών επιτυγχάνεται ευκολότερα στα ζεστά νερά του ισημερινού στα οποία δεν χρειάζεται να δαπανήσουν επιπρόσθετη ενέργεια για να διατηρήσουν την θερμοκρασία του σώματός τους όπως θα συνέβαινε στα πολικά νερά. Επομένως, η υπόθεση της «θερμοκανονικότητας» είναι μία προέκταση της υπόθεσης Brodie. Επιπλέον, η υπόθεση των ήρεμων νερών αφορά στην ικανότητα κολύμβησης των μικρών φαλαινών μετά τη γέννησή τους. Έχει παρατηρηθεί ότι θηλυκές καμπουροφάλαινες στην Καραϊβική προτιμούν νερά κοραλλιογενών υφάλων τα οποία παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον στα μικρά τους για κολύμπι (Whitehead και Moore,1982). Ακόμη, η κολύμβηση σε ήρεμα νερά εξοικονομεί ενεργειακό κόστος σε σχέση με τη κολύμβηση σε δυνατά ρεύματα. Τέλος, ο κίνδυνος θήρευσης των μικρών από φάλαινες δολοφόνους αφορά στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη στα οποία οι όρκες αφθονούν (Corkeron, Connor, 1999). Κάτι τέτοιο είναι ίσως το πιο μεγάλο κίνητρο για μετανάστευση των φαλαινών στα τροπικά νερά. Οι όρκες, παρόλο που υπάρχουν ορισμένα περιστατικά, δεν ακολουθούν τις μεγαλόσωμες φάλαινες με μπαλένες κατά τα μεταναστευτικά τους ταξίδια. Αυτό εξηγείται από την θεωρία ότι δεν συμφέρει ενεργειακά τις φάλαινες δολοφόνους ένα τόσο μεγάλο ταξίδι, αντίθετα οι φάλαινες με μπαλένες που είναι ζώα με μεγαλύτερο μέγεθος επωφελούνται από αυτήν την μετακίνηση τα χαμηλά γεωγραφικά πλάτη, ενώ επίσης οι δίαιτα των φαλαινών δολοφόνων στηρίζεται περισσότερο στα πτερυγιόποδα από ότι στα κητώδη (Baird et al, 1992). Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η τελευταία υπόθεση για τους λόγους της μετανάστευσης εξηγεί σχεδόν πλήρως τις περιπτώσεις μετανάστευσης των είδών των κητωδών.