Το είδος που εξημέρωσε τον εαυτό του

Η επιστήμη είναι θέμα αμφισβήτησης και νέων ιδεών. Για να υπάρξει όμως μια επαληθεύσιμη και κατ' επέκταση θα μπορούσαμε να πούμε σωστή ιδέα υπάρχουν για το ίδιο θέμα και πολλές λανθασμένες. Η ιστορίες τέτοιων ιδεών είναι πολλές φορές σαγηνευτικές, έτσι θα σας παρουσιάσω μία "περίεργη" σκέψη του πασίγνωστου παλαιοανθρωπολόγου Louis Leakey για την ταχεία εξέλιξη του ανθρώπου (από το Laelaps).

"O Louis Leakey λοιπόν είχε ένα πρόβλημα.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1959 αυτός και η γυναίκα του Mary ανακάλυψαν τμήματα κρανίου ενός πρώιμου ανθρώπου, διασκορπισμένα στις απολιθωμένες αποθέσεις στο φαράγγι Olduvai της Τανζανίας. Το κρανίο είχε αποτεθεί μεταξύ διασκορπισμένων οστών από απολιθωμένα θηλαστικά και μια συλλογή από λίθινα εργαλεία, και αυτό οδήγησε τον Leakey να υποθέσει ότι επρόκειτο για κάποιο είδος πρώιμου ανθρώπου. Μόνο ένας πρόγονος του Homo sapiens μπορεί να είχε την ικανότητα να κατασκευάζει εργαλεία, σκέφτηκε ο Leakey, αλλά το κρανίο δεν έμοιαζε καθόλου με το δικό μας.

Όταν η Mary συνέθεσε τα κομμάτια του κρανίου αυτή και ο άντρας της βρέθηκαν μπροστά σε κάτι τόσο οικείο όσο και εξωγήινο. Ο χαμηλός θόλος του κρανίου προσαρμοζόταν σε ένα επεκταμένο προς τα πλάγια πρόσωπο λόγω ογκωδών ζυγωματικών οστών μέσω των οποίων συνδεόταν ισχυροί γναθικοί μύες. Συνολικά, το νέο κρανίο, που στοργικά βαπτίστηκε "Dear Boy" έμοιαζε περισσότερο με κρανία από αυστραλοπίθηκους από τη Νότιο Αφρική, και συγκεκριμένα με μία μορφή με έντονο σαγόνι που ανήκει στο γένος Paranthropus το οποίο είχε ανακαλυφθεί δεκαετίες πριν.

Ο Leakey αναγνώρισε αυτήν την ομοιότητα αλλά ενώ θεωρούσε τον Paranthropus ως ένα παρακλάδι της ανθρώπινης εξέλιξης παρουσίασε το νέα απολίθωμα, που ονόμασε Zinjanthropus, σαν έναν από τους προγόνους μας. Το είχε πάρει λοιπόν απόφαση και το μόνο σοβαρό εμπόδιο σε αυτή τη σύνδεση ήταν το θέμα του χρόνου.

Την εποχή που ανακαλύφθηκε ο Zinjanthropus η γεωλογική κλίμακα λάμβανε συχνά αναθεωρήσεις. Οι τεχνικές για απόλυτη χρονολόγηση ήταν πολύ καινούργιες και πολλές χρονολογίες που δίνονταν σε απολιθωματοφόρα στρώματα ανθρώπινων απολιθωμάτων ήταν πολύ διαφορετικές από αυτό που επαναλαμβανόμενες χρονολογήσεις έδειξαν ότι ισχύει. Έτσι, ο Zinjanthropus θεωρήθηκε ότι είχε ζήσει πριν περίπου 600.000 χρόνια κατά την παγετώδη εποχή. Αυτό δεν είναι και πολύ μακρυά και δημιουργούσε ερωτήματα πως ένα πλάσμα που εξωτερικά έμοιαζε περισσότερο με γορίλα μπορούσε τόσο σύντομα να μετατραπεί στο είδος μας.

Για να διευθετήσει αυτήν την ασυμφωνία επικαλέστηκε τα λίθινα εργαλεία που τον οδήγησαν στα συμπεράσματά του για τον Zinjanthropus. Σε μια διάλεξη που πραγματοποίησε στην Αρχαιολογική Κοινότητα της Νοτίου Αφρικής το 1960 ο Leakey παρουσιάσε αυτό που ονόμαζε "Θεωρεία του Leakey", με άλλα λόγια την ιδέα ότι η εφεύρεση λίθινων εργαλείων επέτρεψε στους ανθρώπους να εξημερώσουν τον εαυτό τους και να επιταχύνουν έτσι την εξέλιξή τους. Ο Leakey είπε:

Αν είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε την πιθανότητα, όπως είμαι εγώ, ότι το γένος Homo προέκυψε από έναν αυστραλοπίθηκο σαν τον Zinjanthropus τότε έχουμε να θέσουμε το ερώτημα κατά πόσο μεσολάβησε ένα επαρκές χρονικό διάστημα μεταξύ του Κατώτερου Πλειστόκαινου και το τέλος του Μέσου Πλειστόκαινου ώστε να επιτραπεί η μετατροπή μέσω της εξέλιξης από τον Zinjanthropus μέχρι μια μορφή σαν του Homo.

Συνήθως η απάντηση θα ήταν "Όχι", αλλά ο Zinjanthropus ήταν μία ειδική περίπτωση. Και, όπως και προηγούμενοι φυσιοδίφες, ο Leakey επικαλέστηκε την εξημέρωση για να παρέχει ένα μοντέλο με το οποίο η εξέλιξη θα μπορούσε να προχωρήσει:

Είναι, πιστεύω, στις μέρες μας αποδεκτό από βιολόγους αλλά και άλλους ότι ο άνθρωπος, μέσω της εξημέρωσης ζώων και φυτών επιταχύνει τα αποτελέσματα της εξέλιξης, απλά επειδή δημιουργεί καταστάσεις πιο ευνοϊκές για την επιβίωση και επικείμενη αναπαραγωγή ατόμων με μεταλλάξεις. Για να το πω με άλλα λόγια, την στιγμή που ο άνθρωπος δημιουργεί, για οποιοδήποτε είδος, τις νέες και μη φυσικές συνθήκες ζωής που εμείς αποκαλούμε "εξημέρωση" αυξάνει σε μεγάλο βαθμό την ταχύτητα των εξελικτικών διαδικασιών. Αυτό λαμβάνει χώρα ακόμα και πριν αρχίσει τις επιλεκτικές διασταυρώσεις. Μου φαίνεται ότι ένα χρονικό διάστημα 400.000 ετών είναι περισσότερο από αρκετό για την εξέλιξη από ένα είδος σαν το Zinjanthropus σε Homo, από τη στιγμή που το πρώτο εξημέρωσε τον εαυτό του. Στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που κατασκεύασε λίθινα εργαλεία δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η εξέλιξη του ανθρώπου δεν θα έπρεπε να επιταχυνθεί όπως στα πολλά εξημερωμένα ζώα.


Αν αυτό ακούγεται λίγο ασαφές...έτσι ακριβώς και ήταν. Για τον Leakey η εξημέρωση και η τεχνητή επιλογή δεν παρείχαν απλώς μία απεικόνιση του πως η εξέλιξη μπορεί να δρα, αλλά ήταν η μηχανισμοί που επιτάχυναν την όλη διαδικασία. Πως αλλιώς καταφέραμε να έχουμε τόσες πολλές ράτσες σκύλων σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα; Δεν ήταν μία πολύ εύλογη τοποθέτηση, αλλά δεν ήταν και απαραίτητο να είναι. Καθένας ήξερε ότι μόνο άνθρωποι ήταν ικανοί να κατασκευάζουν λίθινα εργαλεία, επομένως ο Zinjanthropus ήταν άνθρωπος παρόλο που δεν ταίριαζε σε οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό θεωρούνταν ως τότε προγονικό των ανθρώπων.

Την εποχή που ο Leakey έκανε την ανακοίνωση αυτή ο γιος του Jonathan ανακάλυπτε κάποια οστά που υπονόμευαν την περίφημη θέση που αναμενόταν να καταλάβει ο Zinjanthropus. Υπήρχε ένα ανθρώπινο απολίθωμα στο Olduvai το οποίο ήταν ανατομικά πιο όμοιο με εμάς απ' ότι ο Zinjanthropus και έτσι ο Leakey πολύ σύντομα άλλαξε την άποψή του. Μέσα στον επόμενο χρόνο ο Zinjanthropus τοποθετήθηκε σε ένα παρακλάδι της ανθρώπινης εξέλιξης, ενώ άλλα απολιθώματα πήραν τη θέση του προγόνου μας στο μυαλό του Leakey.

Παρ' όλα αυτά ο Leakey δεν μπορούσε να δημοσιεύσει αμέσως τα αναθεωρημένα συμπεράσματά του. Ο ορμητικός χαρακτήρας του ήταν γνωστός και έτσι το να άλλαζε ρότα τόσο σύντομα μπορεί να ήταν επικίνδυνο. Είχε ήδη ντροπιάσει ακαδημαϊκά τον εαυτό του δύο φορές ισχυριζόμενος ότι είχε ανακαλύψει προγόνους των ανθρώπων ενώ στην πραγματικότητα είχε βρει σκελετούς από πρόσφατες ταφές και έτσι περίμενε πιο πειστικές ενδείξεις για να πλαισιώσει την υπόθεσή του.

Ακόμα και έτσι όμως, ο Leaky ήθελε να περιγράψει τα νέα απολιθώματα και το 1963 είχε χάσει την υπομονή του. Ένας από τους συγγραφείς της εργασίας που περιέγραφε το νέο "άνθρωπο", ο Phillip Tobias, πίστευε ότι το νέο απολίθωμα δεν ήταν άνθρωπος αλλά κάποιος αυστραλοπίθηκος, αλλά τελικά ο Tobias το 1964 ενέδωσε. Μαζί λοιπόν, ο Leaky, o Tobias και o John Nappier ανακοίνωσαν το παλαιότερο αναγνωρισμένο μέλος του γένους μας, τον Homo habilis, τον ικανό άνθρωπο, που κατασκεύαζε λίθινα εργαλεία και μπορεί να είχε σκοτώσει τον καημένο τον Zinjanthropus (Ο Zinjanthropus στη συνέχεια θα τοποθετούνταν στο είδος αυστραλοπιθήκου Paranthropus boisei, που έζησε περίπου 2,6 με 1,2 εκατομμύρια χρόνια πριν).

Παρά το ότι ήταν πολύ ικανός στο πεδίο, οι φιλοδοξίες του Leakey να βρει το πρώτο ανθρώπινο πρόγονο συχνά τον παρέσυραν. Φαίνεται ότι στην οπτική του Leakey, αυτός και η ομάδα του ανακάλυπταν προγόνους του ανθρώπου, ενώ οι άλλοι εξελικτικά αδιέξοδα. Όταν είχε στο μυαλό του ότι κάτι ήταν πρόγονος του ανθρώπου, όπως ο Zinjanthropus, με το ζόρι το έκανε να μοιάζει ότι έτσι ήταν ακόμα και αν ουσιαστικά έπαιρνε πίσω προηγούμενα λεγόμενά του. Τέτοιες μανούβρες πάντως δεν είναι πρόβλημα μόνο του παρελθόντος, η παλαιοανθρωπολογία είναι ακόμα γεμάτη με έντονες προσωπικότητες που συνεχώς διαπληκτίζονται για το ποιος έχει ανακαλύψει τους πραγματικούς μας προγόνους."